vasael.ir

به گزارش   وسائل، عفاف به معنای حیا‌، پارسایی‌ و پرهیز‌ از کار های حرام و ترک شهوت بوده، و عاملی است که به صیانت فرد و جامعه کمک‌ می ‌کند‌. سحر کاوندی و همکاران، پژوهشی با عنوان «رابطه حجاب با سلامت روانی و مصونیت اجتماعی»، با هدف بررسی نقش حجاب و پوشش اسلامی در سلامت روانی و مصونیت اجتماعی زنان صورت داده اند. حجم نمونه پژوهش تعداد 326 نفر از زنان بالای 18 سال (169 زن باحجاب و 157 بدحجاب) بوده که به روش پیمایشی با استفاده از پرسش ‌نامه ‌های مصونیت اجتماعی (محقق ساخته) و سلامت عمومی GHQ-28 مورد سنجش قرار گرفتند. در ادامه گزارشی از آن تقدیم حضور خوانندگان گرامی می گردد.

1. پوشش در ادیان قبل‌ از‌ اسلام‌ و ایران باستان

در آیین زرتشت، برای عدم سلب آزادی از دیگران و عدم تهییج شهوت دیگران‌ پوشش‌ و حجاب‌ را رعایت می کردند. در دین یهود در‌ کتاب‌ مقدس تورات و کتاب فقهی تلمود به طور صریح و روشن وجوب پوشش سر، در‌ بیرون‌ از خانه، نهی از تشبه‌ زن‌ به مرد‌ و به عکس‌، منع‌ لمس و تماس و اختلاط با زن بیگانه‌، پرهیز‌ از ناز و غمزه و به صدا درآوردن خلخال ‌های پا، که موجب نزول قهر‌ و عذاب‌ الهی می‌ گردد، بیان شده است. در آیین‌ مسیحیت‌، احکام‌ سخت یهود استمرار داشت‌. انجیل در بعضی موارد علاوه بر وجوب حجاب و پوشش، به منزه ساختن درون از تمایل‌ به‌ اعمال شهوانی تأکید دارد.

در ایران باستان، عهد هخامنشی و اشکانی، ماد ها‌، سامانی ‌ها‌ و صفویان، پوشش بلند تا مچ پا بر روی نقش برجسته‌ها، دیوار نگار ها، مجسمه ‌ها و حجاری ‌ها مشاهده می ‌شود. همچنین از نوشته‌ های پراکنده مورخان و نویسندگان می ‌توان دریافت‌ که‌ تن‌ پوش زنان در قرون اولیه‌ تن ‌پوش‌ محلی بوده که ادامۀ همان تن ‌پوش زنان دورۀ ساسانی است.

2. اثرات روانی-اجتماعی ایمان مذهبی

از آن رو که عفاف و حجاب‌ یکی از شاخص ‌های دین ‌داری و ایمان مذهبی محسوب می ‌شود، نگارندگان به‌ اجمال‌ به‌ برخی از آثار مثبت آن بر سلامت زیستی، روانی و اجتماعی فرد دین ‌دار اشاره کرده اند.

الف‌)‌‌نقش‌ دین در ایجاد خوش ‌بینی، امیدواری و آرامش روانی: ایمان مذهبی، با ایجاد «خوش‌بینی»، «امیدواری‌» و «آرامش‌ خاطر‌» اثر بهجت‌زا و انبساط آفرین دارد؛ خوش ‌بینی به جهان، خلقت و هستی. ایمان مذهبی از آن رو‌ که شکل خاصی به تلقی انسان نسبت به جهان داده و آفرینش را هدف دار‌ و هدف را خیر و تکامل‌ و سعادت‌ معرفی می ‌کند، طبعا دید انسان را نسبت به نظام هستی و قوانین حاکم بر آن خوش ‌بینانه می ‌سازد.

ب)دین‌داری و حمایت اجتماعی: تحقیقات متعدد، نقش دین ‌داری را در برخورداری بیشتر از حمایت اجتماعی تأیید کرده ‌اند.

ج)دین ‌داری و سلامت روانی: ایمان مذهبی در انسان، نیروی مقاومت آفریده، تلخی ‌ها را شیرین می‌ گرداند. از نظر فرد با ایمان، مرگ، نیستی‌ و فنا‌ نیست‌، بلکه انتقال از دنیای فانی به دنیای باقی است؛ا ز‌ این رو، چنین فردی نگرانی ‌های خویش از مرگ را با کوشش در کار های نیک (اعمال صالح) برطرف می ‌سازد‌. بنابر‌ نظر‌ روان ‌شناسان، اکثر بیماری‌ های روانی،در میان افراد غیر مذهبی بیشتر به‌ چشم‌ می ‌خورد. افراد مذهبی به هر نسبت که ایمان قوی و محکم داشته باشند از این بیماری ‌ها مصونیت‌ بیشتری‌ دارند‌.

3. رابطۀ حجاب و عفاف با‌ سلامت‌ روانی‌

بی‌ شک، حجاب و پوشش، تأثیرات مثبتی بر روح و روان زن دارد. عفاف و پوشیدگی، هم چون سدّ‌ و حفاظی‌ است که زن در سایۀ آن از هر ذلت و تحقیری در امان می‌ ماند‌. دین‌ اسلام‌ با واجب کردن حجاب، نمی‌خواهد زن بازیچۀ دست شهوت‌ پرستان شود.

در‌ روایتی‌، حضرت علی علیه السلام می ‌فرمایند: «من عقل‌ عف‌؛کسی که عقل دارد، عفت می ‌ورزد». این روایت، نشان دهندۀ‌ آن‌ است که رعایت عفاف بیانگر‌ سلامت‌ روحی و روانی‌ و غلبه‌ عقل‌ بر احساسات  است؛ زیرا صاحب قلب‌ سلیم‌ کسی است که از آلودگی ‌های معنوی و اخلاقی پاک باشد و این زمانی است‌ که‌ او تعادل فکری و روانی کافی داشته‌ باشد.در روان ‌شناسی از‌ این‌ ویژگی ‌ها به «سلامت روانی» تعبیر‌ می ‌شود‌. البته ملاک ‌های قلب سلیم از نظر اسلام بسیار ژرف‌ تر بوده و ریشۀ آن ایمان‌ و باور‌ قلبی به خدا و آخرت است.در‌ هر‌ حال، می ‌توان گفت‌ که‌ از نظر قرآن، رعایت‌ حجاب‌ و داشتن عفت، راهی به سوی سلامت روانی به شمار می‌ آید.

هرچند در مورد رابطه‌ عفاف‌ و حجاب با سلامت روانی تحقیقات اندکی‌ صورت‌ گرفته است‌، با‌ این‌ حال، یافته ‌های موجود بیانگر‌ رابطه مثبت عفاف و حجاب با سلامت روانی است. با این حال، یافته ‌های موجود بیانگر رابطه‌ مثبت‌ عفاف و حجاب با با سلامت روانی‌ و اجتماعی‌ پرداخت‌، نشان‌ داده‌ شد که افراد‌ باحجاب‌ از سلامت روانی بیشتری نسبت به افراد بدحجاب برخوردارند؛ همچنین در تحقیق دیگری‌ که‌ رابطۀ‌ حجاب با سلامت روانی و سطح اضطراب مورد‌ بررسی‌ قرار‌ گرفت‌، معلوم‌ شد‌ که افراد باحجاب در مقایسه با زنان بدحجاب از سلامت روانی بیشتر و اضطراب کمتری برخوردارند.

هرچند در خصوص رابطه عفاف و حجاب و سلامت روانی داده‌های علمی‌ متقنی در دست نیست، اما با عنایت به این که عفاف و حجاب خود شاخصی از دین ‌داری بوده و از ایدئولوژی مذهبی انسان نشئت می ‌گیرد، با استناد به روابط اثبات‌شده بین دین‌داری و سلامت‌ روانی‌ می ‌توان وجود یا عدم وجود، و نیز نوع رابطه عفاف و حجاب با وضعیت روانی را پیش ‌بینی نمود.

4. نقش حجاب در سلامت اجتماعی

حجاب‌ و پوشش‌ اسلامی، غرایز، التهاب‌ های جسمی و معاشرت ‌های بی ‌بند و بار را کنترل نموده، بر تحکیم نظام خانواده می ‌افزاید؛ همچنین‌ از انحلال کانون مستحکم و پایدار زناشویی جلوگیری نموده و امنیت اجتماعی را فراهم می ‌سازد‌.

با توجه به آیات قرآن مجید، به خوبی مشخص و معین می ‌گردد که هدف از تشریع وجوب حکم حجاب دست ‌یابی به تزکیۀ نفس، عفت و پاک ‌دامنی به منظور ارتقای امنیت اجتماعی است. چون نگاه نامحرم باعث تحریک جنسی آنان و در نتیجه، منجر به فساد و به خطر افتادن امنیت اجتماعی می ‌شود، خداوند‌ در‌ کنار دستور حجاب و پوشش بدن به بانوان، مردان را نیز امر به حجاب و پوشش چشم کرده و نگاه به نامحرم را بر ایشان حرام نموده است.

5. روش پژوهش و ابزار سنجش

نگارندگان در ادامه نوشتار خویش به ابزار های اندازه گیری و سنجش مورد استفاده خویش پرداخته اند و آورده اند که ابزار اندازه‌گیری در پژوهش حاضر شامل پرسش نامه ‌های ذیل‌ بوده است:

1. پرسش نامه مصونیت اجتماعی

این پرسش نامه (محقق ساخته/یعنی توسط محققان تهیه شده است) شامل 10 سؤال است که در‌ سه‌ بخش‌ به بررسی وضعیت حجاب و مصونیت اجتماعی پرداخته است. برخی از سؤالات،اشاره به نقش آسیب ‌ها‌ و عوامل‌ اجتماعی در وضعیت حجاب زنان داشته است. برخی دیگر، به ارتباط نیروی‌ انتظامی‌ با‌ مقوله حجاب و مصونیت اجتماعی اختصاص یافته و سؤالات دیگر در ارتباط با خانواده، حجاب و مصونیت اجتماعی‌ مطرح‌ شده‌ است. سؤالات این پرسش نامه بر اساس مقیاس لیکرت دارای 5 گزینه از «کاملا‌ موافق‌» تا «کاملا مخالف» است. طبق نظر استادان و کارشناسان تعلیم و تربیت، این پرسش نامه ، روایی صوری و محتوایی بالایی‌ داشته‌ و در باز آزمایی، میزان پایایی آن  « 0/79 r» تعیین گردیده که نشانگر پایایی مناسب‌ آن‌ است.

2. پرسش نامۀ سلامت عمومی ((QHG-28

برای‌ جمع ‌آوری‌ اطلاعات‌ سلامت روانی از پرسش نامه   QHG-28 استفاده‌ شد‌ که در برگیرندۀ 4 خرده مقیاس «علائم جسمانی»، «اضطراب و خواب»، «عملکرد اجتماعی» و «افسردگی» است. نمره‌گذاری‌ بر‌ حسب مقیاس لیکرت انجام شده‌ و حداقل‌ نمره در‌ این‌ پرسشنامه‌ صفر و حداکثر آن 84 است. ضمنا‌ نمرات‌ به دست آمده کد گذاری مجدد نشده و نمره بیشتر، بیانگر بالاتر بودن سلامت‌ روانی‌ فرد است.

6. یافته‌ ها‌

به منظور‌ بررسی‌ رابطه‌ وضعیت حجاب با سلامت‌ روانی و مصونیت اجتماعی و متغیرهای جمعیت‌شناختی،از آزمون‌ های تحلیل واریانس یک راهه،و خی دو استفاده شد. این تحلیل، مقایسه میانگین ‌های سلامت روانی و مصونیت اجتماعی‌ را‌ در‌ دو‌ گروه‌ زنان بدحجاب و باحجاب‌ نشان‌ می‌دهد که هم در شاخص ‌های سلامت روانی و هم مصونیت اجتماعی، زنان باحجاب نسبت به زنان بدحجاب‌ از‌ میانگین‌ بالاتری برخوردارند.

نتیجه تحلیل واریانس برای‌ معنی‌داری‌ تفاوت میانگین ‌های سلامت روانی در میان زنان بدحجاب و باحجاب نشان می دهد که میانگین سلامت روانی در زنان باحجاب بیشتر از زنان بدحجاب بوده و این تفاوت در‌ سطح‌(1../.) معنادار است .به بیان دیگر، زنان باحجاب نسبت به افراد بدحجاب از سلامت روانی بالاتری برخوردار بودند و تفاوت‌ زنان باحجاب و بدحجاب در سلامت‌ روانی‌ مربوط به خرده مقیاس ‌های جسمانی کرده و اضطراب است که زنان بدحجاب مشکلات جسمانی و اضطراب بیشتری نسبت به زنان باحجاب نشان داده ‌اند.

مقاله «رابطه حجاب با سلامت روانی و مصونیت اجتماعی» نوشته سحر کاوندی و همکاران است که در مجله «مباحث بانوان شیعه»، شماره 25، در پاییز و زمستان 89 انتشار یافته است.